เข้าสู่ระบบ
ภาพรวมอุตสาหกรรมกุ้งของไทยในปีที่ผ่านมาอยู่ในภาวะซบเซาต่อเนื่อง โดยมูลค่าการส่งออกกุ้ง
ในปี 2024 อยู่ที่ 1,134.6 ล้านดอลลาร์สหรัฐ หดตัว -7.4%YOY ทั้งนี้ปัจจัยหลักมาจากราคาส่งออกกุ้งที่หดตัวจากการแข่งขันด้านราคา (Price war) ที่ค่อนข้างรุนแรง ท่ามกลางภาพรวมความต้องการบริโภคกุ้งที่ยังคงอยู่ในภาวะซบเซา ขณะที่ปริมาณส่งออกกุ้งหดตัวเล็กน้อย ซึ่งนอกจากจะเป็นผลจากการชะลอการผลิตตามอุปสงค์ในตลาดโลกที่ซบเซาแล้ว ยังเป็นผลจากปริมาณผลผลิตกุ้งในประเทศที่ปรับตัวลดลง ทั้งจากปัญหาโรคระบาดต่าง ๆ ที่รุมเร้าอย่างต่อเนื่อง รวมทั้งสภาพอากาศที่แปรปรวนอีกด้วย ส่งผลให้อัตราการรอดของกุ้งอยู่ในระดับต่ำ ดังนั้น เกษตรกรบางส่วนจึงตัดสินใจชะลอการลงลูกกุ้งเพื่อลดความเสี่ยงดังกล่าว
ทิศทางอุตสาหกรรมกุ้งในปี 2025 ยังคงมีแนวโน้มหดตัว ท่ามกลางปัจจัยเสี่ยง (Downside risks) รอบด้าน ทั้งเรื่องโรคระบาดสะสมต่าง ๆ ในกุ้งที่ยังพบอย่างต่อเนื่องในไทย ซึ่งประเด็นนี้เป็นปัจจัยหลักที่กดดันการฟื้นฟูผลผลิตกุ้งในประเทศ รวมไปถึงประเด็นความเสี่ยงด้านภูมิรัฐศาสตร์ (Geopolitical risks) และสงครามการค้ารอบใหม่ที่มีแนวโน้มยกระดับความรุนแรงขึ้นอีกครั้งภายใต้นโยบาย Trump 2.0 ซึ่งประเด็นดังกล่าวจะส่งผลกระทบทั้งทางตรงและทางอ้อมต่อภาพรวมเศรษฐกิจและปริมาณการค้าโลก รวมถึงอาจซ้ำเติมแนวโน้มเศรษฐกิจประเทศคู่ค้าหลักของไทยอย่างสหรัฐฯ และจีนให้ฟื้นตัวได้ล่าช้ากว่าที่คาดการณ์ไว้ ซึ่งประเด็นความเสี่ยงต่าง ๆ เหล่านี้ ส่งผลให้ภาพรวมการฟื้นตัวของอุตสาหกรรมกุ้งไทยในปีนี้อยู่ในภาวะเปราะบาง โดย SCB EIC คาดการณ์ว่ามูลค่าการส่งออกกุ้งในปี 2025 จะหดตัวที่ -2.3%YOY ต่อเนื่องเป็นปีที่ 3
ในระยะต่อไป ความท้าทายหลักที่ผู้ประกอบการในอุตสาหกรรมกุ้งจำเป็นต้องจับตาอย่างใกล้ชิดและเตรียมพร้อมรับมือ ได้แก่ ปัญหาความไม่สมดุลระหว่างอุปสงค์และอุปทานกุ้งในตลาดโลกท่ามกลางกำลังซื้อของผู้บริโภคที่ยังคงมีแนวโน้มเปราะบาง รวมไปถึงกฎระเบียบการค้าโลกรวมทั้งมาตรการกีดกันทางการค้าด้านภาษีและไม่ใช่ภาษี (NTBs) ที่มีแนวโน้มเข้มงวดมากขึ้น ขณะเดียวกัน ผู้ประกอบการในอุตสาหกรรมกุ้งจะต้องให้ความสำคัญกับการดำเนินธุรกิจอย่างยั่งยืนตลอดห่วงโซ่การผลิตและตอบโจทย์การเลี้ยงกุ้งที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม เพื่อยกระดับศักยภาพการเติบโตและการแข่งขัน รวมทั้งต้องปรับกลยุทธ์การดำเนินธุรกิจเพื่อเตรียมรับมือกับปัญหาการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ และการแข่งขันของสินค้านวัตกรรมทางเลือกใหม่ ๆ ในตลาดอาหารทะเล
Industry overview
อุตสาหกรรมกุ้งไทยมีห่วงโซ่มูลค่าเพิ่ม (Value chain) ที่ค่อนข้างครบวงจร เริ่มต้นตั้งแต่การผลิตอาหารกุ้ง การเพาะพันธุ์ลูกกุ้ง การเพาะเลี้ยงในฟาร์ม การรวบรวมวัตถุดิบเพื่อป้อนโรงงาน การแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์ประเภทต่าง ๆ เรื่อยไปจนถึงการทำการตลาด การขนส่งและกระจายสินค้าต่อไปยังผู้บริโภคขั้นสุดท้าย โดยเป็นการผลิตเพื่อป้อนตลาดส่งออกเป็นหลัก (Export-oriented industry) สัดส่วนการส่งออกอยู่ที่ราว 90% ของปริมาณผลผลิตกุ้งทั้งหมดในประเทศ สินค้าส่งออกหลัก ได้แก่ กุ้งสดแช่เย็นแช่แข็ง กุ้งแปรรูป และกุ้งกระป๋อง ซึ่งมีสัดส่วนราว 51%, 30% และ 19% ของมูลค่าการส่งออกกุ้งทั้งหมด ตามลำดับ ตลาดส่งออกสำคัญ ได้แก่ สหรัฐฯ, จีน และญี่ปุ่น ส่วนที่เหลืออีกราว 10% พึ่งพาอุปสงค์จากตลาดภายในประเทศ
รูปที่ 1 : ห่วงโซ่มูลค่าเพิ่ม (Value chain) ของอุตสาหกรรมกุ้งในไทย
ที่มา : การวิเคราะห์โดย SCB EIC จากข้อมูลของกระทรวงพาณิชย์, สมาคมกุ้งไทย, กรมประมง และแหล่งข่าวทั่วไป
ปัจุบันผลผลิตกุ้ง
ในไทยเกือบทั้งหมดราว 95% เป็นสายพันธุ์กุ้งขาวแวนนาไม เนื่องจากเลี้ยงง่ายและโตเร็ว
อนึ่ง จากข้อมูลล่าสุดของศูนย์อัจฉริยะเพื่ออุตสาหกรรม (Food Intelligence Center : FIC) และสำนักงานเศรษฐกิจการเกษตร พบว่าปัจจุบันมีฟาร์มเลี้ยงกุ้งมาตรฐานในไทยจำนวนทั้งสิ้นราว 26,700 ฟาร์ม กระจายตัวอยู่ในแหล่งเพาะเลี้ยงกุ้งสำคัญในพื้นที่ภาคตะวันออก, ภาคกลาง และภาคใต้ โดยจังหวัดที่เป็นแหล่งเพาะเลี้ยงกุ้งทะเลสำคัญ ได้แก่ ฉะเชิงเทรา, สมุทรปราการ, จันทบุรี, ปราจีนบุรี, สุราษฎร์ธานี และนครศรีธรรมราช ซึ่งผลผลิตกุ้งเกือบทั้งหมดราว 95% เป็นสายพันธุ์กุ้งขาวแวนนาไม (Vannamei shrimp) เนื่องจากเป็นหนึ่งในสายพันธุ์ที่ได้รับความนิยมสูงสุดในอุตสาหกรรมเพาะเลี้ยงกุ้งทั่วโลกเพราะเลี้ยงง่ายและโตไว ส่วนอีกราว 5% เป็นสายพันธุ์กุ้งกุลาดำ (Black tiger prawn) ขณะที่ในส่วนของโรงงานแปรรูปนั้น พบว่ามีโรงงานแปรรูปกุ้งในไทยจำนวนทั้งสิ้น 190 ราย ประกอบด้วยโรงงานขนาดกลาง 66 ราย และโรงงานขนาดใหญ่อีก 124 ราย ซึ่งส่วนใหญ่ตั้งอยู่ใกล้ฟาร์มกุ้งซึ่งเป็นแหล่งวัตถุดิบสำหรับป้อนเข้าสู่กระบวนการผลิต
ในอดีต ไทยเคยเป็นผู้ผลิตและส่งออกกุ้งเบอร์ 1 ของโลก แต่จุดเปลี่ยนสำคัญเกิดจากการระบาดของโรคตายด่วน หรือ Early Mortality Syndrome (EMS) ในช่วงปลายปี 2012 ที่สร้างความเสียหายอย่างหนักต่อผลผลิตกุ้งในประเทศ ปัญหาที่เกิดขึ้นส่งผลให้เกษตรกรบางส่วนหยุดพักการเลี้ยงกุ้งชั่วคราว รวมทั้งมีการปรับเปลี่ยนรูปแบบการเลี้ยงกุ้งเพื่อลดความเสี่ยงจากโรคระบาด อาทิ ลดจำนวนรอบการเลี้ยง ลดจำนวนบ่อในแต่ละรอบการผลิต ปล่อยลูกพันธุ์กุ้งในอัตราความหนาแน่นต่ำ เป็นต้น ซึ่งการปรับตัวดังกล่าวล้วนมีส่วนทำให้ผลผลิตกุ้งในไทยลดลงมากจากช่วงก่อนเกิดโรค EMS จนกระทบต่อการส่งออกกุ้งและเป็นจุดเริ่มต้นที่ทำให้ไทยสูญเสียส่วนแบ่งตลาดให้กับคู่แข่งสำคัญอย่างเอกวาดอร์ อินเดีย เวียดนาม และอินโดนีเซีย ซึ่งนับจากนั้นเป็นต้นมา ไทยก็ยังไม่สามารถฟื้นฟูผลผลิตกุ้งให้กลับไปอยู่ที่จุดเดิมได้ โดยพบว่าผลผลิตกุ้งของไทยในช่วงทศวรรษที่ผ่านมา (2013-2024) อยู่ในระดับค่อนข้างทรงตัวที่ราว 3-4 แสนตันมาโดยตลอด สะท้อนว่าการฟื้นฟูอุตสาหกรรมกุ้งของไทยยังเผชิญกับอุปสรรคหลายประการ ทั้งการบริหารจัดการและควบคุมโรคระบาดในกุ้งที่ไม่มีประสิทธิภาพ ขาดการนำเทคโนโลยีที่ทันสมัยมาปรับใช้ รวมไปถึงปัจจัยแวดล้อมอื่น ๆ ที่อยู่นอกเหนือการควบคุมอีกด้วย อาทิ การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ อุณหภูมิและระดับความเค็มของน้ำในมหาสมุทร โรคอุบัติใหม่ในกุ้ง เป็นต้น
รูปที่ 2 : ปริมาณผลผลิตกุ้งจากการเพาะเลี้ยงของไทยและประเทศผู้ผลิตสำคัญของโลก
ที่มา : การวิเคราะห์โดย SCB EIC จากข้อมูลของกระทรวงพาณิชย์ (MOC) และ Trade map
การระบาดของโรค EMS ในช่วงปลายปี 2012 ทำให้
ผลผลิตกุ้งของไทยปรับลดลงถึงกว่า 30%
“เอกวาดอร์” คือคู่แข่งที่มีศักยภาพและน่าจับตามองมากที่สุด เนื่องจากมีความได้เปรียบทั้งในเรื่องพื้นที่เพาะเลี้ยงกุ้งที่มีศักยภาพจำนวนมาก รวมทั้งมีการนำเทคโนโลยีและนวัตกรรมการเพาะเลี้ยงที่ทันสมัยมาปรับใช้อย่างต่อเนื่อง ควบคู่ไปกับการให้ความสำคัญกับการผลิตอาหารกุ้งคุณภาพสูง ยิ่งไปกว่านั้น ระบบการเลี้ยงกุ้งของเอกวาดอร์ยังเป็นการเลี้ยงแบบธรรมชาติที่เหมาะสมสำหรับการเจริญเติบโตของกุ้งพันธุ์พื้นถิ่น ส่งผลให้อุตสาหกรรมเพาะเลี้ยงกุ้งในเอกวาดอร์เติบโตขึ้นอย่างก้าวกระโดดในช่วงกว่า 20 ปีที่ผ่านมา จนกลายเป็นผู้ส่งออกกุ้งรายใหญ่ที่สุดของโลกในปัจจุบัน และยังเป็นคู่แข่งสำคัญของไทยในสินค้ากุ้งสดแช่เย็นแช่แข็งที่ส่งออกไปยังตลาดหลักอย่างสหรัฐฯ และจีนอีกด้วย สะท้อนได้จากส่วนแบ่งตลาดที่เพิ่มสูงขึ้นอย่างต่อเนื่องในช่วงหลายปีที่ผ่านมา
รูปที่ 3 : ปริมาณการนำเข้ากุ้งสดแช่เย็นแช่แข็งของสหรัฐฯ และจีน จำแนกตามประเทศซัพพลายเออร์สำคัญ
หน่วย : ตัน, % ของปริมาณการนำเข้าทั้งหมด
ที่มา : การวิเคราะห์โดย SCB EIC จากข้อมูลของ Trademap (HS code: 030617 กุ้งสดแช่เย็นแช่แข็ง)
ปัจจุบันกระทรวงเกษตรฯ กำลังเร่งเดินหน้าผลักดันให้การแก้ปัญหากุ้งทะเลเป็นวาระแห่งชาติ เพื่อสนับสนุนให้เกิดการแก้ไขปัญหาร่วมกันแบบบูรณาการตลอดห่วงโซ่อุตสาหกรรมกุ้งไทย โดยมาตรการสำคัญและแผนปฏิบัติการที่เตรียมนำเสนอต่อคณะรัฐมนตรี อาทิ การพัฒนาลูกพันธุ์กุ้งคุณภาพสูง, การควบคุมคุณภาพอาหารกุ้ง, การจัดการฟาร์มเลี้ยงกุ้งอย่างยั่งยืน, การจัดการโรคและป้องกันโรคในกุ้ง, การพัฒนาศักยภาพผู้ผลิตและแปรรูปกุ้ง, การสร้างแบรนด์และเพิ่มช่องทางการตลาด และการพัฒนางานวิจัยและนวัตกรรม เป็นต้น โดยตั้งเป้าแก้ปัญหาของอุตสาหกรรมกุ้งทั้งระบบให้เป็นรูปธรรมภายใน 3 ปี เพื่อยกระดับการผลิตกุ้งสู่การผลิตอย่างยั่งยืนและเป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม และเพิ่มความสามารถในการแข่งขันของกุ้งไทยในตลาดโลก
อีกหนึ่งแนวทางฟื้นฟูอุตสาหกรรมกุ้งที่ภาครัฐกำลังดำเนินงานอยู่ คือการวิจัยและพัฒนาการเพาะเลี้ยง “กุ้งกุลาดำสายพันธุ์ใหม่” เพื่อขยายโอกาสให้กับกุ้งไทย ซึ่งโครงการดังกล่าวเป็นความร่วมมือระหว่างไบโอเทค (สวทช.) กับมหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ เพื่อวิจัยและพัฒนาสายพันธุ์กุ้งกุลาดำและทำหน้าที่เป็นศูนย์กลางในการคัดเลือกพ่อแม่พันธุ์กุ้งกุลาดำที่มีคุณภาพภายใต้ระบบการเลี้ยงที่ปลอดโรค โดยได้จัดตั้งศูนย์วิจัยและพัฒนาสายพันธุ์กุ้ง (ศวพก.) ขึ้นในพื้นที่อำเภอไชยา จังหวัดสุราษฎร์ธานี จนล่าสุดในปีที่ผ่านมา (2024) โครงการดังกล่าวประสบความสำเร็จจนได้ “กุ้งกุลาดำสายพันธุ์ใหม่” ที่มีลักษณะเด่น คือปลอดโรคและโตเร็ว อีกทั้ง ยังให้ผลผลิตกุ้งตัวใหญ่ เนื้อแน่น และมีรสชาติดี ซึ่งขณะนี้อยู่ระหว่างทดสอบการเลี้ยงในสภาพแวดล้อมจริงร่วมกับเกษตรกรในพื้นที่ใกล้เคียง โดยคาดว่าจะสามารถขยายการผลิตพ่อแม่พันธุ์กุ้งกุลาดำพันธุ์ใหม่ในเชิงพาณิชย์ได้ภายในปีนี้ SCB EIC มองว่าความสำเร็จดังกล่าวเป็นอีกหนึ่งความหวังในการฟื้นฟูอุตสาหกรรมกุ้งไทย เพราะนอกจากจะเป็นการสร้างตลาดสินค้ากุ้งใหม่แล้ว ยังเพิ่มโอกาสในการส่งออกพ่อแม่พันธุ์กุ้งไปขายยังต่างประเทศได้อีกด้วยโดยเฉพาะอย่างยิ่งในตลาดอินเดีย ซึ่งปัจจุบันมีการเพาะเลี้ยงกุ้งกุลาดำและมีความต้องการพ่อแม่พันธุ์กุ้งคุณภาพสูงจำนวนมากในแต่ละปี
Industry outlook and trend
มูลค่าการส่งออกกุ้งในปี 2024 หดตัว -7.4%YOY โดยเป็นการหดตัวในทุกกลุ่มสินค้าและในทุกตลาดส่งออกหลัก
ในปีที่ผ่านมา (2024) มูลค่าการส่งออกกุ้งของไทยอยู่ที่ 1,135 ล้านดอลลาร์สหรัฐ หดตัว -7.4%YOY โดยสาเหตุหลักมาจากราคาส่งออกกุ้งที่หดตัวท่ามกลางอุปสงค์ในตลาดโลกที่ซบเซา ขณะที่ปริมาณส่งออกหดตัวเล็กน้อยจากปัญหาโรคระบาดในกุ้งที่รุมเร้าอย่างต่อเนื่อง นอกจากนี้ หากวิเคราะห์ลงไปในรายละเอียดจะพบว่า เป็นการหดตัวแบบ Broad-based ในทุกกลุ่มสินค้าและในทุกตลาดส่งออกหลักของไทย โดยเฉพาะอย่างยิ่งการส่งออกกุ้งสดแช่เย็นแช่แข็งไปจีนที่หดตัวสูงถึง -15.8%YOY หลังจากขยายตัวในปีก่อนหน้า สะท้อนถึงภาพรวมการบริโภคในจีนที่อ่อนแอลงท่ามกลางความกังวลเกี่ยวกับแนวโน้มรายได้ในอนาคตและการจ้างงาน ส่งผลให้ผู้บริโภคชาวจีนส่วนใหญ่ยังระมัดระวังการใช้จ่ายในสินค้าฟุ่มเฟือยต่าง ๆ ซึ่งรวมถึง Luxury food อย่างอาหารทะเลและกุ้ง
รูปที่ 4 : โครงสร้างการส่งออกกุ้งของไทย จำแนกตามรายสินค้าและตลาดส่งออกหลัก
หน่วย : ล้านดอลลาร์สหรัฐ, % ของมูลค่าการส่งออกทั้งหมด, %YOY growth
ที่มา : การวิเคราะห์โดย SCB EIC จากข้อมูลของกระทรวงพาณิชย์ (MOC)
สำหรับปี 2025 มูลค่าการส่งออกกุ้งมีแนวโน้ม
หดตัวต่อเนื่อง เป็นปีที่ 3 ที่
-2.3%YOY จากปัจจัยเสี่ยงรอบด้านและสงครามการค้ารอบใหม่
สำหรับในปี 2025 อุตสาหกรรมกุ้งของไทยมีแนวโน้มหดตัวต่อเนื่องจากปีที่ผ่านมา โดยคาดว่าภาพรวมการฟื้นตัวยังคงเปราะบางจากปัจจัยเสี่ยง (Downside risks) รอบด้าน ท่ามกลางความผันผวนของระบบเศรษฐกิจและการเงินโลก รวมทั้งความเสี่ยงจากความขัดแย้งทางภูมิรัฐศาสตร์ (Geopolitical risks) และสงครามการค้ารอบใหม่ที่มีแนวโน้มยกระดับความรุนแรงขึ้นอีกครั้งจากนโยบาย Trump 2.0 ส่งผลให้ภาพรวมอุปสงค์กุ้งในตลาดโลกมีความเสี่ยงสูงขึ้น ขณะเดียวกัน ค่าเงินบาทที่ผันผวนและต้นทุนการผลิตกุ้งของไทยที่อยู่ในระดับสูงกว่าคู่แข่งยังเป็นอีกหนึ่งอุปสรรคสำคัญสำหรับการแข่งขันในตลาดโลกท่ามกลางภาพรวมกำลังซื้อที่อ่อนแอ เนื่องจากผู้บริโภคส่วนใหญ่